Samenvatting voor de Linux beginnerscursus

Notatie

Het lettertype Courier wordt gebruikt om iets op te schrijven dat u op het toetsenbord kunt typen. Uitzondering hierop zijn de volgende speciale toetsen: SPATIEBALK, CTRL, ALT, SUPER, MENU, TAB, HOME, END, ESC, DELETE, PageDown, PageUp, PrintScreen, F1, F2 … en ENTER, hier dient u betreffende toets in te drukken in plaats van het woord in te typen.

Inleiding

Linux is een besturingssysteem. Een besturingssysteem zorgt ervoor dat hardwarecomponenten worden aangestuurd en toepassingen kunnen draaien Voorbeelden van andere besturingssystemen zijn: Windows, MacOS, en Chromium OS

Linux is vrij

Linux is gebaseerd op de filosofie dat software en ideeën vrij gedeeld moeten worden.

Linux is vrije software onder de GNU Public License.

Geschiedenis van Linux

In 1984 begint Richard Stallman het GNU-project

• GNU betekent “GNU is Not Unix”

• GNU moet een vrije Unix worden

Wat karakteriseert het Unix besturingssysteem?

• Multi tasking: meerdere processen tegelijk draaien
• Multi user: meerdere gebruikers kunnen veilig naast elkaar werken

Hoe vrij?

Richard Stallman schreef de GNU Public Licence om zijn software vrij te houden:

• Broncode moet meegeleverd worden
• Iedereen mag het draaien en aanpassen
• Je mag een aanpassing alleen onder de GNU Public Licence verspreiden

Linus Torvalds

Maar hij miste een kernel

Linus Torvalds kwam in 1991 met zijn eerste versie van de Linux kernel gelicenseerd onder de GPL

Zo ontstond de combinatie GNU/Linux

Waar wordt Linux gebruikt

• Android apparaten
• Linux draait op de meerderheid van de internet servers
• Linux draait op supercomputers
• Linux draait op laptops in het ISS
• Linux draait op de kassa’s van Albert Heijn
• Linux draait op TomToms

Linux distributie

• Linux kernel

• Toepassingen

  • Web browser

  • Office toepassingen

  • Mail

  • Videospeler

  • Foto bewerken

Belang dat u vrije software gebruikt

• Voorleven aan anderen dat het kan
• Rapporteren van fouten

Voordelen van vrije software

• Programmeurs en gebruikers zijn de baas over de programmatuur
  • Software kan zomaar worden veranderd
• Met broncode kun je nagaan wat programmatuur doet
• Eenvoudige installatie van toepassingen
• Draait goed op oudere hardware
• Geen reclame of marketing in het systeem
• Kosteloos

Redenen om Debian te gebruiken

• Debian is vrije software

  • Gemaakt van vrije bronnen
  • Zal altijd 100% vrij zijn
  • Vrij voor iedereen om te gebruiken, aangepast en verspreid te worden
  • Kosteloos

• Debian is stabiel en veilig

  • Gefundeerde standaardconfiguratie voor alle pakketten
  • Geregelde veiligheidsupdates

• Uitgebreide ondersteuning voor hardware

  • Alle hardware die ondersteund wordt door de Linux kernel, wordt ook door Debian ondersteund.
  • Indien nodig zijn gepatenteerde stuurprogramma’s beschikbaar

• Flexibel installatiesysteem

  • Live-cd met installatie mogelijkheden
  • Debian installer voor meer opties voor ervaren gebruikers
  • Preseeded installatie (zonder vragen)
  • Geautomatiseerde netwerkinstallatie

• Debian biedt soepele opwaarderingen

  • Eenvoudige pakket opwaardering
  • Distributie opwaardering ongeveer elke twee jaar

• Debian is de basis voor veel andere distributies

• Het Debian-project is een gemeenschap

  • Democratische beleidsstructuur
  • Niet door één bedrijf gecontroleerd
  • Ontwikkelaars uit 60 landen
  • Vertaald naar meer dan 80 talen

• Debian heeft een enorm aantal softwarepakketten

  • 59000 pakketten die de .deb indeling gebruiken

• Debian heeft beleidsrichtlijnen voor ontwikkelaars

  • Bevordert de kwaliteit van de software
  • Goede integratie van pakketten

• Lange termijn ondersteuning

Rondleiding GNOME

Aanmelden

Met account (gebruikersnaam=tux, wachtwoord=tux)

Schermbeveiliging

• Expres aanzetten (SUPER+L)

• Wachtwoord invoeren om verder te kunnen gaan

Hulp openen

• SUPER+F1

• Zoeken in Hulp met CTRL+S

• Zoeken op één pagina met CTRL+F

GNOME is een desktop manager

• GNOME is de standaard desktop-manager

• regelt het tekenen van de window decoraties

• voorziet in icons, toolbars, wallpapers en desktop widgets

• werkt met twee modi:

  1. Normale modus

  2. Activiteiten modus

Modi

• Normale modus

• Activiteiten modus (SUPER)

  • Toepassingen starten

  • Documenten zoeken

  • Toepassing wisselen

  • Dash favoritieten verwijderen

  • Applicatie modus

• Applicatie modus (SUPER+A)

  • Toepassingen starten

  • Werkblad wisselen

  • Toepassing slepen naar werkblad

  • Dash aanpassen

Dash

• snelstarters voor veelgebruikte programma’s

• overzicht open programma’s

• Sneltoetsen SUPER+1, SUPER+2, … Om te openen en later focus terug te geven

Bovenbalk

• Activiteiten knop

• Toepassingen menu (later)

• Notificatie venster / Kalender (SUPER+V)

• Toegankelijkheidsmenu (indien er een toegankelijkheids optie aanstaat)

• Systeemmenu

Notificatie venster

• SUPER+V

• kalender activeren met online-account

Systeemmenu

• Volume regeling

• Screenshots maken

• Instellingen

• Netwerk instellingen

• Vergrendeling

• Uitschakelen en afmelden

Uitschakelen

Om de computer uit te schakelen

• drukt u op ALT+CTRL+DELETE

• klikt u in het systeemmenu op en dan op “Uitschakelen”

• SUPER uits ENTER

Toepassingen starten en afsluiten

Toepassingen starten op zes manieren

1. Via sneltoets

Activiteiten modus (SUPER)

2. Type de naam van de toepassing in zoekvak

Dash

3. Sneltoetsen: SUPER+1, SUPER+2, SUPER+3, etc.

   • Openen

   • Focus terug te krijgen

4. Klik op icon om toepassing te starten

   • CTRL klik voor een nieuw venster

Applicatie modus (SUPER+A)

5. Klik icon om toepassing te starten

6. Slepen naar werkblad

Toepassingsmenu (SUPER+F10)

• Wisselen tussen vensters

• Nieuw venster

• Details in Software

• Toepassing afsluiten

Extra venster openen

• Via CTRL en muisklik op dash

• Via toepassingsmenu

• Via menu binnen applicatie

• Via slepen naar werkblad in applicatie modus

Toepassingen afsluiten of vensters sluiten

Indien u het laatste open venster van een toepassing sluit, sluit u ook de toepassing af.

Vensters sluiten

• ALT+F4

• Druk op het kruisje rechtsboven in de titelbalk van een venster

• Via bestandmenu van de toepassing

Toepassingen afsluiten

• Via toepassingsmenu

• Via bestandsmenu van de toepassing

Firefox

• Belangrijkste sneltoetsen

  • Nieuw tabblad openen CTRL+T

  • Tabblad sluiten CTRL+W

  • Focus naar adresbalk CTRL+L

  • Zoeken met een zoekmachine naar keuze CTRL+K

    • CTRL+↓, CTRL+↑ om zoekmachine te selecteren

    • ALT+↓, ALT+↑ om zoekmachine te selecteren als u al iets ingetyped hebt

  • Nieuw venster CTRL+N

  • Afsluiten CTRL+Q

• Koppelingen openen op een nieuw tabblad

  • Op een koppeling klikken met CTRL+SHIFT ingedrukt opent de koppeling op een nieuw tabblad en navigeert naar dat tabblad toe

  • Op een koppeling klikken met CTRL ingedrukt opent de koppeling op een nieuw tabblad

  • Context menu van de koppeling openen en “Koppeling openen in nieuw tabblad”

  • Met CTRL+TAB wisselt u tussen de tabbladden. Met CTRL+SHIFT+TAB in tegengestelde richting.

• Plaatje openen in nieuw tabblad

  • Klik rechts op plaatje, om het context menu te openen en kies “Afbeelding openen in nieuw tabblad”

• Bladwijzers

  • Aanmaken

    • CTRL+D

    • via hamburgermenu , “Bladwijzers >”, “Bladwijzer toevoegen”

    • slepen naar Bladwijzerbalk

    • klikken op ster rechts van het adres in de adresbalk

  • Verwijderen

    • Klik op blauwe ster als u op die pagina bent, kies op de popup “Bladwijzer verwijderen”

    • Via bladwijzers beheren

    • Rechtsklikken op bladwijzer op bladwijzerbalk om het context menu te openen en “Bladwijzer verwijderen” kiezen

  • Beheren

    • via hamburgermenu “Bladwijzers >” “Bladwijzers beheren”

    • CTRL+SHIFT+O

  • Bladwijzerbalk

    • tonen en verbergen

      • via hamburgermenu “Bladwijzers >” “Bladwijzerbalk tonen/verbergen”

      • CTRL+SHIFT+B

  • Bladwijzers groeperen in mappen

    • Via bladwijzers beheren CTRL+SHIFT+O

    • Via slepen op de bladwijzerbalk

• Extensies installeren

  • Adblocker Ultimate

  • I don’t care about cookies

• Hulp zoeken over Firefox

  • Via hamburgermenu “Help >”, “Hulp verkrijgen”

Bestanden

Bestanden op Linux

• bovenste map in de bestandsstructuur is / (‘root’ genoemd)

• fysieke volumes (indien er meerdere disks zijn)

  • geen drive-letters C:, D: etc.

  • aankoppelpunten zijn (lege) mappen (bijvoorbeeld /mnt, /media/<XXXX>)

• geen backslashes (\), maar forward-slashes (/) als map scheidingsteken

Bestands of map locaties als paden

Een pad is een aanduiding van bestands of map locatie in termen van bovenliggende mappen. Absolute paden beginnen met een / en relatieve paden niet.

Voorbeelden:

• Documenten/Geschiedenis is de map waar je komt door vanuit de huidige map de map Documenten in te gaan en dan de map Geschiedenis in te gaan. Merk op dat dit een relatief pad is omdat het niet met / begint.

• /usr/bin is een absoluut pad waar je komt door vanuit / de map usr in te gaan en dan de map bin in te gaan.

• /home/tux/Documenten is het absolute pad van de Documenten map in de thuismap van gebruiker tux.

Filesystem Hierarchy Standard

De standaard die de paden van belangrijke mappen definieert voor Linux.

• /home hieronder staan alle thuismappen

• thuismap van gebruiker tux is /home/tux. Deze map heet “Persoonlijke map” in de bestandsbeheerder.

• /usr/bin hieronder staan de toepassingen

• /media hieronder leven alle aankoppelbare media zoals USB-sticks

Bestandsbeheerder

• Wat kunt u met de bestandsbeheerder?

  • inhoud van een map bekijken

  • bestanden of mappen verplaatsen, kopiëren en in de prullenbak gooien

  • zoeken in bestanden

  • archieven aanmaken, inzien en uitpakken

• Openen met

  • SUPER+E

  • SUPER+4

  • SUPER best ENTER

  • Klikken op op de dash

  • extra venster CTRL+N

• Verschillende views

  • rasterweergave CTRL+2

  • lijstweergave CTRL+1

  • wel of geen verborgen bestanden tonen CTRL+H

• Omlaag en omhoog navigeren

  • omlaag navigeren door op een map te dubbelklikken

  • omhoog te navigeren door in de adresbalk op bovenliggende map te klikken

    • ALT+↑

• Mappen maken

  • via de drie puntjes boven elkaar (het actiemenu)

  • CTRL+SHIFT+N

• Bestanden of mappen verplaatsen

  • sleep ze naar gewenste map

  • via knippen, kopiëren en plakken

    • CTRL+X voor knippen, CTRL+C voor kopiëren en CTRL+V voor plakken

    • via het context menu

• Bestanden of mappen in de prullenbak gooien

  • geselecteerd bestand of map in de prullenbak gooien met DELETE toets

  • via het context menu “In Prullenbak gooien”

• Prullenbak legen

  • Indien u de schijfruimte terug wilt hebben die de bestanden in “Prullenbak” innemen kunt u de prullenbak legen

    • N.B. dit kan niet ongedaan worden gemaakt

  • Ga naar de “Prullenbak” in de bestandsbeheerder en kies “Prullenbak legen” uit het actiemenu

    

• Eigenschappen van bestanden en mappen

  • Open het context menu van het item en kies “Eigenschappen”

  • ALT+ENTER

• Zoeken van mappen of bestanden

  • klik op

  • CTRL+F

• Bladwijzer maken van map of lokatie

  • Navigeer naar map

    • Actiemenu: “Toevoegen aan bladwijzers”

    • CTRL+D

  • Sleep map naar linkerpaneel boven “Nieuwe bladwijzer”

  • Verwijderen door rechts te klikken op de bladwijzer in het linkerpaneel en “Verwijderen uit bladwijzers” in het popup menu te kiezen

• Bestanden inpakken en uitpakken

  • Bestanden inpakken

    • meerdere bestanden en of mappen in één archief bestand opslaan

    • klik rechts op map, bestand of bestandsselectie en kies “Inpakken …”

      • geef een archief naam op

      • klik op “Maken”

  • Archief bestand uitpakken

    • Kies “Uitpakken naar …” uit het context menu van het archief

      • kies een map waarheen het archief moet worden uitgepakt

      • bevestig dit door op “Uitpakken” te klikken

      • geef aan of u wel of niet de uitgepakte bestanden in de bestandsbeheerder wenst te zien

    • Kies “Uitpakken” uit het context menu van het archief. Dit pakt het archief uit in de map waar het archief staat.

  • Archief bestand inzien

    • dubbelklik zip bestand

• Hulp opvragen en sneltoetsen tonen

  • Hulp opvragen

    • F1

    • via hamburgermenu , en dan “Hulp”

  • Sneltoetsen

    • CTRL+?

    • via hamburgermenu , en dan “Sneltoetsen”

Vensters en werkbladen

Wisselen tussen geopende toepassingen

• Indien op hetzelfde werkblad (en zichtbaar) door in het venster te klikken

• Activiteiten modus

• ALT+TAB, SUPER+TAB wisselen tussen geopende toepassingen

• ALT+` (alt backtick) wisselt tussen open vensters van de toepassing die nu de focus heeft

• Wisselen tussen vensters op actieve werkblad ALT+ESC

• Focus bovenbalk ALT+CTRL+TAB

Werkbladen

• Wat zijn werkbladen

  • Groeperen van dingen die u doet

• Wisselen tussen werkbladen

  • SUPER+PageDown, SUPER+PageUp

  • Activiteiten modus

    • PageDown, PageUp

  • Applicatie modus

• Venster verplaatsen naar werkblad

  • slepen in activiteiten modus

  • venstermenu

• Venster meenemen naar werkblad

  • SUPER+SHIFT+PageDown, SUPER+SHIFT+PageUp

Vensterbeheer

• Venstermenu

  • Context menu van titelbalk

  • ALT+SPATIEBALK

• Maximaliseren SUPER+↑/herstellen SUPER+↓

  • Dubbelklikken op de titelbalk

  • Venstermenu

  • Slepen aan titelbalk tot boven de bovenbalk

• Verplaatsen

  • Aan de titelbalk slepen

  • ALT+F7 of venstermenu

    • muis bewegen, klik is plaatsen

    • SHIFT met pijltjes direct naar de rand

    • pijltjes gewone stappen

    • CTRL met pijltjes kleine stapjes

• Vergroten/verkleinen

  • Aan de randen slepen

  • ALT+F8 of venstermenu

    • muis bewegen, klik is nieuwe grootte accepteren

    • SHIFT met pijltjes direct tot de rand

    • pijltjes gewone stappen

    • CTRL met pijltjes kleine stapjes

• Verbergen

  • SUPER+H of venstermenu

  • Terughalen

    • Erop klikken in activiteiten modus

    • ALT+TAB, SUPER+TAB

• Helft scherm gebruiken

  • Links SUPER+←

  • Rechts SUPER+→

Achtergrond aanpassen

• Context menu bureaublad

Instellingen

Instellingen toepassing openen

• SUPER+I

• Systeemmenu ->

• SUPER inst ENTER

Donker thema inschakelen

• Instellingen -> Weergave -> Stijl -> Donker

Schermvergrendeling uitschakelen

• Instellingen -> Privacy -> Scherm -> Automatische schermvergrendeling

Nachtlicht

• Via systeemmenu

• Instellingen -> Schermen -> Nachtlicht

Toegankelijkheid

• Instellingen -> Toegankelijkheid

• Grote letters

• Menu in bovenbalk

Speciale tekens invoeren

• Samensteltoets

• Zoekvak

• Tekens en symbolen

• Unicode code CTRL+SHIFT+U XXXX SPATIEBALK

Zie vooral ook deze webpagina GNOME tip speciale tekens

Speciale tekens via samensteltoets

• Instellingen -> Toetsenbord -> Invoer voor speciale tekens

• Samensteltoets op rechter alt zetten

• Voor meer combinaties zie deze webpagina

Speciale tekens via het zoekvak

Voor invoeren via het zoekveld kunt de volgende namen gebruiken

Speciale tekens via “Tekens en symbolen”

• SUPER sym ENTER

het euroteken € krijgt u door

• COMPOSE = c

• SUPER euro sign ↓ ENTER

• CTRL+SHIFT+u 20AC SPATIEBALK

Gebruikers instellingen

• Plaatje wijzigen

• Eigennaam wijzigen

Online account toevoegen

• Instellingen -> Online accounts -> Google

  • drive

  • email

Toepassingen installeren

Updates uitvoeren

• Downloaden in Software

• Herstarten en bijwerken

Installeren

Via Software

• Bladeren

• Zoeken (gewoon beginnen met typen van de zoekterm)

• Installeren

Vanuit een .deb bestand

• download het .deb bestand

• open het in bestandsbeheerder

• via context menu openen met Software

• klik installeren

Standaardtoepassingen

Standaardtoepassing per bestandstype

• Context menu -> “Openen met”

• Kies toepassing en zet schakelaar “Altijd gebruiken voor dit bestandstype”

Opstarttoepassingen

• Open Afstellingen (SUPER+SHIFT+I )

• “Opstarttoepassingen”